अंकुश

अंकुशाचा उपयोग हत्तीला ताब्यात ठेवण्यासाठी माहूताकडून केला जातो. अंकुशाचे ३ मुख्य भाग असतात; वरच्या बाजूस असलेला टोकदार भाला, त्याखाली अर्धवर्तुळाकार शूळ व मूठ. साधारणत: भाला व शूळ असलेला वरचा भाग धातूचा बनविलेला असतो, तर मूठ लाकूड, धातू, हस्तीदंत इ, पासून बनविलेली असते,

राजाच्या हत्तीसाठी वापरल्या जाणारा अंकुश खास बनविलेला असतो, असे अंकुश नक्षीदार असतात. अंकुशावर बर्‍याचदा हत्ती आणि मगर कोरलेली असते. पुराणातील हत्ती आणि मगर यांच्या कथेचा प्रभाव यावर दिसून येतो. गणपतीच्या हातात अंकुश ‘‘शस्त्र’’ म्हणून दाखविलेले असते.