पुराण काळापासून पेशव्यांच्या पर्यंत हा किल्ला नांदता होता. आजही त्यावरील राममंदिरामुळे तिर्थस्थान म्हणून हा गड प्रसिध्द आहे. रामटेकच्या पायथ्याशी असलेले अंबाला सरोवर व त्याभोवती असलेली पूरातन मंदिरेही पाहाण्या सारखी आहेत.रामटेक किल्ल्याची डागडूजी पूरातत्व खात्याने इ.स. २०१२ मध्ये केल्यामुळे हा गड आपले पूर्वीचे वैभव दाखवत आजही उभा आहे.
 |
| Ramtek Fort |
|
मौर्य, शृंग, सातवाहन, क्षत्रप, मुंड या राजसत्तां नंतर आलेल्या वाकाटाक घराण्याने (इ.स.२७० ते इ.स.५००) विदर्भावर राज्य केले. वाकटाकांच्या नंदिवर्धन, प्रवरपूर व वत्सगुल्म ह्या ३ राजधान्या होत्या. त्यापैकी नंदिवर्धन उर्फ नगरधन ही वाकटाकांची आद्य राजधानी रामटेक पासून ७ किमीवर होती. त्यामुळे वाकटाकांच्या काळात रामटेक किल्ला महत्वाचा किल्ला होता. विंध्यशक्ती हा वाकाटक घराण्याचा संस्थापक होता. हे घराणे धर्माभिमानी व सहिष्णु होते. याच राजघराण्यातील रुद्रसेन व्दितिय याची पत्नी प्रभावती ही चंद्रगुप्त व्दितिय कन्या होती. प्रभावती ही धार्मिक होती. तिने व तिच्या पुत्रांनी रामगिरीवर नरसिंह, वराह, त्रिविक्रम, गुप्तराम इ. मंदिरे उभारली. नरसिंह मंदिरात असलेल्या ब्राम्ही शिलालेखात याचा उल्लेख आहे.रघुजी भोसले यांनी गडावरील व अंबाला सरोवर परीसरातील मंदिरांचा जिर्णोध्दार केला.
किल्ल्याच्या तिसर्‍या प्रवेशव्दारच्या बाहेर उजव्या बाजूला एक तोफ ठेवलेली आहे. प्रवेशव्दारच्या आत मंदिर संकुल आहे. या संकूलात जाण्यासाठी एका गोपूरातून जावे लागते. हेमाडपंथी रचना असलेल्या या गोपूरावर शिल्प कोरलेली आहेत. गोपूराचतून आत गेल्यावर डाव्या बाजूस दशरथ मंदिर आहे. त्याच्या व्दारपट्टीवर शिल्प कोरलेली आहेत. दशरथ मंदिरामागे पाण्याचा मोठा बांधीव तलाव आहे. या तलावावर एक घुमटी आहे. तलावात उतरण्यासाठी दोन बाजूस जिने आहेत. घुमटीच्या खालच्या बाजूला तलावाच्या भिंतीवर गंडभेरुंड कोरलेले आहेत. या तलावा मागिल बाजूला एक छोटा दरवाजा आहे. या दरवाजातून बाहेर पडल्यावर चावीच्या आकाराची सुंदर विहिर आहे. विहिरीच्या डाव्या बाजूला असलेला जिन्याचा मार्ग रामटेक गावात उतरतो.
हे पाहून आल्या मार्गाने परत मंदिर संकुलात आल्यावर प्रथम लक्ष्मणाचे मंदिर आहे. त्यामागे रामाचे मंदिर आहे. या दोनही मंदिरात नागपूरकर भोसल्यांनी वापरलेली शस्त्रे कपाटात ठेवलेली पाहायला मिळतात. राम मंदिराच्या मागे लक्ष्मी नारायणाचे मंदिर आहे. या मंदिराच्या गच्ची वरून रामटेक गाव व दूरचा परीसर दिसतो.
या किल्ल्याला खालच्या बाजूस अजून एक तटबंदी असून, ती तटबंदी कालिदास स्मारकापासून सुरु होऊन संपूर्ण किल्ल्याला वेढा घालून वराह मंदिराच्या मागिल बाजूस असणार्‍या टेलिफोन टॉवर पर्यंत आहे. टेलिफोन टॉवर असलेला डोंगर हा छोट्याश्या खिंडीने रामटेक पासून वेगळा झालेला आहे. या डोंगरावर जाण्यासाठी रामटेकच्या वहानतळा जवळ येऊन रस्ता ओलांडून रामटेकच्या विरुध्द दिशेची पायवाट पकडावी, १० मिनिटात आपण डोंगरावर पोहोचतो. या ठिकाणी वाड्याचे अवशेष पहायला मिळतात. ते पाहून परत वहानतळा जवळ यावे. येथे कालिदासाचे स्मारक आहे, ते पाहिल्यावर आपली गड फेरी पूर्ण होते.
रामटेक किल्ल्याच्या खालच्या बाजूला अंबाळा तलाव आहे. या तलावाच्या किनार्‍यावर अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत.