अंकाई टंकाई हे दोन किल्ले नीट पाहाण्यास पाच ते सहा तास लागतात. जर आदल्या दिवशी मुंबई किंवा पुण्याहुन निघुन पहाटे मनमाडला पोहोचल्यास दुपार पर्यंत अंकाई आणि टंकाई किल्ले पाहुन होतात. त्यानंतर त्याच्या पासुन ६ किमीवर असलेला गोरखगड पाहुन पायथ्याच्या मंदिरात मुक्काम करता येतो किंवा ७ किमीवरील कात्रा किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या कातरवाडीतील हनुमान मंदिरात मुक्कामाला जाता येते. दुसर्‍या दिवशी कात्रा किल्ला पाहाता येतो. काटेकोरपणे कार्यक्रम आखल्यास ४ किल्ले दोन दिवसात पाहुन होतात. अर्थात त्यासाठी बरोबर खाजगी वाहान असणे आवश्यक आहे. कारण या आतल्या भागात एसटी आणि रिक्षांची सोय नाही. अंकाई, गोरखगड, कात्रा या किल्ल्यांची माहिती साईटवर लिहिलेली आहे.
|
|
लेणी पाहुन डोंगर चढायला सुरुवात केल्यावर आपल्याला दोनही किल्ल्यांच्या मधिल खिंड तटबंदी बांधुन सुरक्षित केल्याच पाहायला मिळत. या तटबंदीवर चर्या बांधलेल्या आहेत. ओबडढोबड पायर्‍यांच्या वाटेने १० मिनिटात आपण अंकाई आणि टंकाईच्या पहिल्या दक्षिणाभिमुख प्रवेशव्दारापाशी पोहोचतो. प्रवेशव्दाराच्या बाजुला दोन भव्य बुरुज आहेत. या बुरुजां पासुन सुरु झालेली तटबंदी अंकाई आणि टंकाई या दोनही किल्ल्यांपर्यंत जाते. दरवाजाचे लाकडी अवशेष अजुनही काही प्रमाणात टिकुन आहेत.दरवाजा ओलांडुन आत गेल्यावर पाहारेकर्‍यांसाठी असलेल्या देवड्या दिसतात. पुढे थोड्या पायर्‍या चढुन गेल्यावर उजव्या बाजुला टंकाई किल्ला , डाव्या बाजुला अंकाई किल्ला आणि समोर वायव्य दरवाजा (मनमाड दरवाजा) दिसतात. या मनमाड दरवाजातून खाली उतरुन त्याची भव्यता अनुभवता येते. अशा प्रकारे दोन डोंगरामधिल खिंडीचे संरक्षण करण्यासाठी दोन प्रवेशव्दारांची आणि तटबंदीची रचना केलेली येथे पाहायला मिळते.
टंकाईवर जाण्यासाठी कातळात पायर्‍या कोरलेल्या आहेत. जिथे कातळ खोदण शक्य नाही तिथे पायर्‍या बांधुन काढलेल्या आहेत. या कातळकोरीव पायर्‍यांनी किल्ला चढायला सुरुवात केल्यावर उजव्या बाजुला एक छोट टाक दिसत त्याच्या पुढे एक मोठ टाक आहे. या टाक्यात पाणी आणण्यासाठी वर पासुन या टाक्यापर्यंत कातळात पन्हाळी खोदलेली दिसते. थोड्या पायर्‍या चढुन गेल्यावर डाव्या बाजुला पाण्याची तीन मोठी टाकी एकापुढे एक आहेत. त्यातील दोन खांब टाकी आहे. सर्व टाकी कोरडी असुन त्यात झाड झाडोरा माजलेला असल्यामुळे पटकन दिसत नाहीत. ही टाकी पाहुन परत पायर्‍यांच्या मार्गावर येउन डावीकडे गेल्यावर एक वाट कातळाच्या धारेवरुन जाते. या वाटेने डोंगराला वळसा घालुन ५ मिनिट चालल्यावर आपण कातळात कोरलेल्या गुहांपाशी येतो. या गुहांच्या वरच्या बाजुस एक पाण्याच टाक आहे. कातळ टप्पा चढुन जाउन हे टाक पाहाता येत. कातळ टप्पा चढणे शक्य नसल्यास परत पायर्‍यांपाशी येउन कातळात कोरलेल्या पायर्‍या संपुन जिथे बांधीव पायर्‍या चालु होतात तिथे पर्यंत जाउन डावीकडील कातळ धारेवरुन जाणार्‍या मार्गाने ५ मिनिटात टाक्यापाशी पोहोचता येते. गुहा आणि हे टाक आपल्याला टंकाई किल्ला चढतान दिसत नाही. त्यामुळे ते कुठे आहे याचा नक्की अंदाज येत नाही. याठिकाणी जाणारी वाट सुध्दा मळलेली नाही. अंकाई किल्ला चढताना चौथ्या दरवाजाच्या पुढे असलेल्या मोकळ्या जागेतून ही टाकी आणि गुहा दिसते.
टाकं पाहुन परत आल्यावर बांधीव पायर्‍या आहेत. त्या चढल्यावर आपण बुरुजावर येतो. पुढे परत कातळकोरीव पायर्‍या आहेत. त्या चढुन गेल्यावर आपण किल्ल्यच्या पश्चिमाभिमुख प्रवेशव्दारापाशी पोहोचतो. प्रवेशव्दाराची लाकडी चौकट अजुनही शाबुत आहे. इथुन समोरचा अंकाई किल्ला आणि आजुबाजूचा परीसर अप्रतिम दिसतो. प्रवेशव्दारातून आत गेल्यावर देवड्या आहेत. देवड्यांच्या तटबंदीला लागुन एक खोली बांधली आहे त्यात एक पीर आहे. प्रवेशव्दारातून आत शिरल्यावर डाव्या बाजुच्या टेकडीवर किल्ल्याच प्रशस्त पठार आहे. एखाद फुटबॉल स्टेडीयम बसेल इतक प्रशस्त आणि सपाट आहे. टेकडीच्या उजव्या बाजूला उतार आणि त्याच्या पुढे दरी आहे. आपण प्रथम टेकडी चढुन पठारावर न जाता दरी उजव्या बाजुला आणि मधली टेकडी डावीकडे ठेवत चालत जाव. वाटेत एक बुरुज आणि तटबंदीचे अवशेष पाहायला मिळतात. ते पाहुन टेकडीच्या दिशेने येताना उतारावर एकमेव खजुराच झाड दिसते. ते झाड एका पूर्ण बुजलेल्या टाक्यात आहे. त्या टाक्याच्या बाजूला आणखी ४ टाकी आहेत. पण त्यातील पाणी पिण्यायोग्य नाही. टाकी पाहुन तिथुनच टेकडीवर चढुन गेल की लांबलचक पठार आणि त्यावरील दोन वास्तु दिसतात. त्या वास्तूं पर्यंत चालुन गेल्यावर ते एक उध्वस्त शिवमंदिर असल्याच दिसत. या हेमाडपंथी मंदिराचे छत कोसळलेले आहे. पण उर्वरीत अवशेषांवरुन मंदिरावरील कोरीवकामाची आणि त्याच्या सौंदर्‍याची कल्पना येते. मंदिराच्या गाभार्‍यात पिंड आहे. सभामंडपातील नंदीही अजुन शाबुत आहे. मंदिरा समोर कातळात खोदुन काढलेला तलाव आहे. किल्ल्यावरील दुसरी वास्तू म्हणजे एक समाधी आहे. या दोन वास्तू पाहुन किल्ल्याच्या पूर्व टोकाकडे सरळ चालत गेल्यावर किल्ल्याचा डोंगर निमुळता होत जातो. या ठिकाणी उतारावर दोन कोरडी टाकी आहे. समोरच एका मोठ्या वाड्याचे अवशेष आहेत. त्या वाड्याच्या मागे किल्ल्याच्या निमुळत्या टोकावरचा शेवटचा बुरुज आणि तटबंदी आहे. बुरुज पाहुन परत येताना किल्ल्याच्या दक्षिणेकडुन (दरी उजव्या बाजुला ठेउन) चालत आल्यास वास्तुंचे चौथरे पाहयला मिळतात. हे सर्व पाहुन प्रवेशव्दारापाशी परत आल्यावर किल्ल्याची प्रदक्षिणा पूर्ण होते.
टंकाई किल्ल्यावरुन पश्चिमेला अंकाई, दक्षिणेला गोरखगड, हडबीची शेंडी आणि कात्रा किल्ले दिसतात. संपूर्ण किल्ला पाहाण्यास १.३० ते २.०० तास लागतात.अंकाई गावातून टंकाई किल्ल्यावर जाण्यास पाउण तास लागतो.
अंकाई किल्ला हे रेल्वे स्टेशन आहे. पण इथे केवळ पॅसेंजर थांबतात. हे स्टेशन किल्ल्यापासुन २ किमीवर असल्याने गैरसोइच आहे.