बुलढाणा जिल्ह्यात असलेला मैलगड हा एकमेव डोंगरी किल्ला आहे. किल्ल्याच्या आजूबाजूचा परिसर नितांत सुंदर आहे. पण किल्ला महाराष्ट्र आणि मध्यप्रदेशच्या सीमेवर एका बाजूला असल्याने अल्पपरिचित आहे. मैलगड सोबत वारी भैरवगड आणि वारी हनुमान मंदिर एका दिवसात पाहून होते.
|
1.jpg)
महलगड वस्ती मध्ये ४-५ घरे आहेत. या वस्तीतून किल्ल्याचा डोंगर आणि त्यावरील बुरुज स्पष्ट दिसतो. या घरांच्या मागच्या बाजूला एक डोंगरसोंड खाली उतरलेली आहे. हा डोंगर किल्ल्याच्या डोंगराच्या काटकोनात आहे. या डोंगर सोंडेवरुन एक ठळक पायवाट वर चढत जाते. या वाटेने १५ मिनिटाचा उभा चढ चढून गेल्यावर वाट एका छोट्या पठारावर येते. येथून पुढे आडवी जाणारी वाट किल्ल्याच्या दिशेने हळुहळू चढत जाते. या वाटेवर दाट झाडी आहे. या वाटेने १५ ते २० मिनिटात आपण किल्ल्याचा डोंगर आणि बाजूचा डोंगर यामधील खिंडीत पोहोचतो. या ठिकाणी वरच्या बाजूला किल्ल्याचा बुरुज दिसतो. हा बुरुज ३ पाकळ्यांचा आहे. खिंडीतून बुरुज उजव्या बाजूला ठेवत किल्ल्याच्या डोंगरावर चढून १० मिनिटे लागतात. या ठिकाणी किल्ल्याच्या दगडात कोरलेल्या पायर्‍या आहेत. पायर्‍या चढतांना दोन्ही बाजूला भाजलेल्या वीटांमध्ये बांधलेले बुरुज आणि तटबदी पाहायला मिळाते. या बुरुजांमध्ये किल्ल्याचे प्रवेशव्दार बांधलेले होते. पण आज ते अस्तित्वात नाही.
उध्वस्त प्रवेशव्दारातून किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजूला किल्ल्याचा भव्य बुरुज आहे. पण तिथे न जाता डाव्या बाजूने गडफ़ेरी चालू करावी. किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर समोरच एक पाण्याचे कोरड टाक आहे. थोडे पुढे चालत गेल्यावर जमिनीच्या खालच्या स्तरावर पाण्याचे अर्धवर्तुळाकार पाण्याचे टाक आहे. हे खांब टाक असून त्याचे छत पाच खांबांवर तोललेले आहे. याच वाटेने पुढे गेल्यावर डाव्या बाजूला बुरुजचे अवशेष आहेत तर उजव्या बाजूला पायवाटेपासून थोडे वर पाण्याचे एक टाक आहे. हे टाक पाहून पुढे चालत गेल्यावर उजव्या बाजूला लांबलचक आयताकृती टाक आहे. पण त्यात माती भरली आहे तसेच मोठी झाड उगवलेली आहेत. हे टाक पाहून पुढे गेल्यावर आपण किल्ल्याच्या दक्षिण टोकावर पोहोचतो. येथून दुरवरचा प्रदेश नजरेच्या टप्प्यात येतो.
दक्षिण टोकावर एक छोटा उंचवटा आहे त्यावर भगवा ध्वज लावलेला आहे. उंचवट्यावर चढून गेल्यावर खालच्या बाजूला एका झाडावर भगवा झेंडा लावलेला दिसतो. त्याठिकाणी दगडात कोरलेली पिंड आहे. खाली उतरुन गेल्यावर पाच खांबांवर तोललेल खांब टाक पाहायला मिळते. या टाक्याच्या खांबांवर शेंदुराचे पट्टे ओढलेले आहेत. हे टाक पाहून उत्तरेकडे चालत गेल्यावर एक मोठे टाक आहे. त्याचे ३ भाग केलेले आहेत. पुढे डाव्या बाजूला दरीच्या लगत भाजलेल्या विटांनी बांधलेल्या तटबंदीचे अवशेष पाहायला मिळतात. हे अवशेष पाहून पुढे गेल्यावर एक आयतकृती मोठे टाक आहे. या टाक्याच्या वरच्या बाजूला अजून एक टाक खोदलेले असून त्याच्या बाजूला दगडात गोलाकार खड्डा कोरलेला आहे.
हे सर्व पाहून समोर दिसणार्‍या किल्ल्याच्या उत्तर बुरुजाकडे जातांना वाटेत दगडात कोरलेली काल्पनिक किल्ल्याची प्रतिकृती पाहायला मिळते. यात किल्ल्यावर जाणारे जीने, मुख्य प्रवेशव्दार त्याच्या बाजूचे बुरज, तटबंदी , बालेकिल्ला , किल्ल्यावरील पाण्याची टाकी व्यवस्थित दाखवलेली आहेत. ही किल्ल्ल्याची प्रतिकृती पाहून किल्ल्याच्या उत्तर बुरुजावर गेल्यावर अनेक झरोके आणि कमान असलेल्या खोल्या , कोनाडे पाहायला मिळतात. हा बुरुज तीन पाकळ्यांचा बनलेला असून हा घडीव दगडात बांधून काढलेला आहे. या बुरुजात हवा महाल बांधलेला आहे. बुरुजाच्या बाहेरच्या बाजूला चर्या बनवलेल्या आहेत. एकेकाळी हा बुरुज आणि त्यातील हवामहाल फ़ार सुंदर दिसत असणार , पण आता बरीच पडझड झालेली आहे. बुरुज पाहून पुन्हा प्रवेशव्दारापाशी आल्यावर आपली गडफ़ेरी पूर्ण होते.
किल्ल्यावरुन सातपुडा पर्वतरांग आणि दुरवरचा प्रदेश दृष्टीक्षेपात येतो. किल्ला पाहाण्यासाठी पाऊण तास लागतो.