|
|
२) नागपूर -उसर्रा - बपेरा - रामपूर - अंबागड असाही रस्ता आहे. या रस्त्याने नागपूर ते अंबागड अंतर ९४ किलोमीटर आहे.
| मुळाक्षरानुसार | डोंगररांगेनुसार | जिल्ह्यानुसार | प्रकारानुसार | श्रेणीनुसार | |
| अंबागड (Ambagad) | किल्ल्याची ऊंची : 1500 | ||||
| किल्ल्याचा प्रकार : गिरीदुर्ग | डोंगररांग: अंबागड | ||||
| जिल्हा : भंडारा | श्रेणी : मध्यम | ||||
| नागपूर पासून १०० किलोमीटर अंतरावर भंडारा जिल्ह्यातील तुमसर तालुक्यात अंबागड नावाचा सुंदर पण अल्पपरिचित किल्ला आहे . किल्ल्याचे बांधकाम त्यावरील वास्तू यांचे पुरातत्त्व खात्याने मजबूतीकरण केल्यामुळे किल्ला उत्तम अवस्थेत आजही उभा आहे . किल्ल्यावर जाण्यासाठी पायऱ्या बांधल्यामुळे किल्ल्यावर जाणेही सोपे झालेले आहे . |
|||||
|
|||||
| इतिहास : | |||||
| गौंड राजा बख्त बुलंद याचा सरदार राजखान पठाण याने हा किल्ला इसवीसन १७०० च्या सुमारास उभारला . पुढे हा किल्ला नागपूरकर भोसल्यांच्या ताब्यात गेल्यावर त्याचा उपयोग तुरुंग म्हणून करण्यात आला . |
|||||
| पहाण्याची ठिकाणे : | |||||
| पायऱ्याच्या मार्गाने साधारणपणे आपण अर्ध्या तासात किल्ल्याच्या प्रवेशद्वारापाशी पोहोचतो . किल्ल्याचे उत्तराभिमुख प्रवेशद्वार दोन भव्य बुरुजांच्या मध्ये लपवलेले आहे . बुरुजामध्ये जंग्या आणि वरच्या बाजूला चर्या आहेत . प्रवेशद्वारावर पिंपळपान आणि कमलपुष्प कोरलेली आहेत . प्रवेशद्वारातून आत आल्यावर समोरच आहेत देवड्यामधून बुरुजावर जाण्यासाठी जीना आहे . बुरुजावरून किल्ल्याच्या आजूबाजूचा परिसर आणि किल्ल्याच्या आतील भागावर नजर ठेवता येते . बुरुज पाहून खाली उतरून पायवाटेने पुढे गेल्यावर उजव्या बाजूला एक छोटेसे मंदिर दिसते . त्यात शेंदूर लावलेला एक दगड आहे . हे मंदिर हल्लीच्या काळात बांधलेले असावे . या मंदिराजवळ एक चुन्याच्या घाण्याचे तुटलेले चाक पडलेले आहे . येथून उजव्या बाजूला असलेल्या तटबंदीकडे जावे . फांजी वरुन पुढे जातांना २ अर्धवर्तुळाकार बुरूज आहेत . पुढील वाट बंद झाल्याने पुन्हा देवड्यांपाशी येउन किल्ल्यात जाणाऱ्या पायवाटेने पुढे जातांना डाव्या बाजूला एक विहीर आहे . उजव्या बाजूला साचपाण्याचा बांधीव तलाव आहे . त्यावर एक पडकी वास्तू आहे . पुढे डाव्या बाजूच्या फांजीवर चढून पुढे जातांना ठरावीक तीन बुरुज लागतात. पुढे थोड्या पायऱ्या चढल्यावर चौथा बुरुज लागतो या बुरुजाच्या उजव्या बाजूला मोठा आयताकृती बांधीव तलाव आहे . या तलावात उतरण्यासाठी पायऱ्या आहेत . या तलावाच्या बाजूला वास्तूचे प्रवेशद्वार आहे. काटकोनात वळणार्या पायऱ्या चढून गेल्यावर आपण उध्वस्त वास्तूत प्रवेश करतो . ही वास्तू दुमजली असावी. दुसऱ्या मजल्यावर चढून गेल्यावर डाव्या कोपऱ्यात कमानदार छत असलेली उध्वस्त इमारत आहे . या इमारतीला एकही खिडकी नाही . इमारतीच्या रचनेवरून येथे दारु कोठार असावे . दारु कोठार पाहून उजव्या बाजूला आल्यावर एक चौकोनी बांधीव विहीर आहे . विहिरीत उतरण्यासाठी पायऱ्या आहेत. विहिरीच्या पायऱ्याच्या वरच्या बाजूला एक मेघडंबरी आहे . बाजूलाच किल्ल्याची प्रवेशद्वारापासून आलेली तटबंदी आहे . किल्ल्याचा हा भाग पाहून आल्या मार्गाने खाली उतरावे . मुख्य वाटेवर येउन बालेकिल्ल्यावर जातांना डाव्या बाजूला दोन अर्धवर्तुळाकार बुरुज लागतात . बालेकिल्ल्यातील चारही बुरुज चौकोनी आहे . किल्ल्याच्या टोकाला असलेल्या चौकोनी बुरुजात एक खोली आहे . या खोलीतून बुरुजाच्या / किल्ल्याच्या बाहेर पडता येते . हा बुरुज पाहून पुन्हा किल्ल्यात येउन मधला मोकळा भाग ओलांडून पलीकडे पडक्या भिंतीतून वर चढून जावे . याठिकाणी दुमजली महाल होता आता त्यापैकी वरचा मजला नष्ट झालेला आहे . भिंतीतले कमानदार कोनाड्यावरुन आपण आज त्याचा अंदाज लावू शकतो . खालच्या मजल्यावर जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत . पण त्यात मलबा पडल्यामुळे आणि पाणी साठल्यामुळे खाली जाता येत नाही . या महालातून पुढे गेल्यावर डाव्या बाजूला नक्षीकाम केलेले कोनाडे असलेली एक भिंत आहे . ही भिंत संपते तेथे एक चौकोनी बुरुज आहे . या बुरुजात चोर दरवाजा आहे . बुरुजात असलेल्या पायऱ्यानी खाली उतरल्यावर आपण किल्ल्याच्या बाहेरच्या बाजूला येतो . येथून किल्ल्याखाली जाणारी वाट आहे . या ठिकाणी आपली गडफेरी पूर्ण होते . | |||||
| पोहोचण्याच्या वाटा : | |||||
| १) नागपूर - जांब गाव - रामपूर - अंबागड हे अंतर ९२ किलोमीटर आहे. जांब गावातून रामपूर गाठावे रामपूर गावातून उजवीकडे एक रस्ता जातो या रस्त्याने थोडे पुढे गेल्यावर डाव्या बाजूला एक कच्चा रस्ता आंबा गडाकडे जातो . या रस्त्याने अंबागडच्या पायथ्याच्या हनुमान मंदिरापर्यंत अंतर ३ किमी आहे. या रस्त्याने मोटार सायकल किंवा चालत अंबागडाच्या पायथ्याशी जाता येते, या कच्च्या रस्त्याने न जाता डांबरी सडकेने पुढे गेल्यावर २ किलोमीटरवर अंबागड गाव आहे . या गावातल्या चौकातून डावीकडे जाणाऱ्या रस्त्याने अर्धा किलोमीटर अंतर गेल्यावर एक कालवा लागतो . या कालव्याच्या उजव्या काठाने एक कच्चा रस्ता अंबागड कडे जातो. या रस्त्याने गाडीने (जीप/ मोटारसायकल) थेट अंबागडच्या (३ किलोमीटर ) पायथ्याशी जाता येते . हा पूर्ण रस्ता कच्चा असल्याने पावसाळ्यात या रस्त्याने गाडी जा्णे शक्य नाही . अंबागड गावातून चालत जावे लागते . किल्ल्याच्या पायथ्याशी हनुमान मंदिर आहे . तेथूनच किल्ल्यावर जाण्यासाठी पायऱ्या आहेत . २) नागपूर -उसर्रा - बपेरा - रामपूर - अंबागड असाही रस्ता आहे. या रस्त्याने नागपूर ते अंबागड अंतर ९४ किलोमीटर आहे. | |||||
| राहाण्याची सोय : | |||||
| किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या हनुमान मंदिरात राहाण्याची सोय होवू शकेल. | |||||
| जेवणाची सोय : | |||||
| किल्ल्यावर जेवणाची सोय नाही . | |||||
| पाण्याची सोय : | |||||
| किल्ल्यावर पिण्याचे पाणी नाही . | |||||
| जाण्यासाठी लागणारा वेळ : | |||||
| पायथ्याच्या हनुमान मंदिरापासून गडावर जाण्यासाठी अर्धा तास लागतो . | |||||
| जाण्यासाठी उत्तम कालावधी : | |||||
| वर्षभर | |||||
| मुळाक्षरानुसार इतर किल्ले: | आड (Aad) | आमनेर (Aamner) | अचला (Achala) | अचलपूरचा किल्ला (Achalpur Fort) |
| अग्वाडा (Aguada) | अहिवंत (Ahivant) | अजिंक्यतारा (Ajinkyatara) | अजिंठा (Ajintha Fort) |
| अजिंठा सराई (Ajintha Sarai) | अजमेरा (Ajmera) | आजोबा (आजा पर्वत) (Ajoba) | अकलूजचा किल्ला (Akluj Fort) |
| अकोला किल्ला (असदगड) (Akola Fort (Asadgad Fort)) | अलंग (Alang) | अंमळनेर (Amalner) | अंबागड (Ambagad) |
| आंबोळगड (Ambolgad) | अमरावतीचा किल्ला (Amravati Fort) | अनंतपूर किल्ला (Anantapura Fort) | अणघई (Anghai) |
| अंजनेरी (Anjaneri) | अंकाई(अणकाई) (Ankai) | अंतुर (Antoor) | अर्जूनगड (Arjungad) |
| अर्नाळा (Arnala) | आसावा (Asawa) | अशेरीगड (Asherigad) | औंढा (अवंध) (Aundha) |
| औसा (Ausa) | अवचितगड (Avchitgad) | आवाडे कोट (Awade Kot) | बहादरपूर (Bahadarpur Fort) |
| बहादूरगड (पेडगावचा किल्ला) (Bahadurgad (Pedgaon Fort)) | बहादूरवाडी गड (Bahadurwadi gad) | बहुला (Bahula) | बाळापूर किल्ला (Balapur Fort) |
| बल्लाळगड (Ballalgad) | बळवंतगड (Balwantgad) | बांदा किल्ला (Banda Fort) | बांद्रयाचा किल्ला (Bandra Fort) |
| बाणकोट (Bankot) | बारवाई (Barvai) | बेलापूरचा किल्ला (Belapur Fort) | बेळगावचा किल्ला (Belgaum Fort) |
| बेतुल किल्ला (Betul Fort) | भगवंतगड (Bhagwantgad) | भैरवगड (सातारा) (Bhairavgad (Satara)) | भैरवगड(कोथळे) (Bhairavgad(kothale)) |
| भैरवगड (मोरोशी) (Bhairavgad(Moroshi)) | भैरवगड(शिरपुंजे) (Bhairavgad(Shirpunje)) | भामेर (Bhamer) | भंडारदुर्ग/भांडारदुर्ग (Bhandardurg) |
| भांगसी गड (भांगसाई गड) (Bhangsigad(Bhangsi mata gad)) | भरतगड (Bharatgad) | भास्करगड (बसगड) (Bhaskargad) | भवानगड (Bhavangad) |
| भवानीगड (Bhavanigad) | भिलाई (Bhilai Fort) | भीमाशंकर (Bhimashankar) | भिवागड (Bhivagad) |
| भिवगड / भिमगड (Bhivgad(Bhimgad)) | भोरगिरी (Bhorgiri) | भोरवाडीचा किल्ला (Bhorwadi Fort) | भुदरगड (Bhudargad) |
| भूपाळगड (बाणूर गड) (Bhupalgad (Banurgad)) | भूपतगड (Bhupatgad) | भूषणगड (Bhushangad) | बिरवाडी (Birwadi) |
| बिष्टा (Bishta) | बितनगड (Bitangad) | खोलगड (कोबा द राम ) (Cabo de Rama (Kholgad)) | चाकणचा किल्ला (Chakan Fort) |
| चांभारगड (Chambhargad) | चंदन वंदन (Chandan-vandan) | चंदेरी (Chanderi) | चंद्रगड ते आर्थरसीट रेंज ट्रेक (Chandragad to Arthur seat) |
| चंद्रगड(ढवळगड) (Chandragad(Dhavalgad)) | चांदवड (Chandwad) | चापोरा किल्ला (Chapora Fort) | चौगावचा किल्ला (Chaugaon Fort) |
| चौल्हेर (Chaulher) | चावंड (Chavand) | कुलाबा किल्ला (Colaba) | डफळापूर गढी (Daflapur Fort) |
| डहाणू किल्ला (Dahanu Fort) | दांडा किल्ला (Danda Fort) | दार्‍या घाट (Darya Ghat) | दासगावचा किल्ला (Dasgaon Fort) |
| दातेगड (Dategad) | दौलतमंगळ (Daulatmangal) | देहेरगड (भोरगड) (Dehergad (Bhorgad)) | डेरमाळ (Dermal) |
| देवगडचा किल्ला (Devgad Fort) | देवगिरी (दौलताबाद) (Devgiri (Daulatabad)) | ढाक बहिरी (Dhak-Bahiri) | धाकोबा (Dhakoba) |
| धामणगाव गढी (Dhamangaon Gadhi) | धारावी किल्ला (Dharavi Fort) | धर्मापूरी (Dharmapuri) | धारूर (Dharur) |
| धोडप (Dhodap) | धोत्रीचा किल्ला (गढी) (Dhotri Fort (Gadhi)) | द्रोणागिरी (Dronagiri) | डुबेरगड(डुबेरा) (Dubergad(Dubera)) |
| दुंधा किल्ला (Dundha) | दुर्ग (Durg) | दुर्गाडी किल्ला (Durgadi Fort) | डच वखार (वेंगुर्ला कोट) (Dutch Warehouse( Vengurla Fort)) |
| फर्दापूर सराई (Fardapur Sarai) | फत्तेगड / फतेदुर्ग (Fattegad) | फिरंगकोट (Firang kot) | गडगडा (घरगड) (Gadgada (Ghargad)) |
| गगनगड (Gagangad) | किल्ले गाळणा (Galna) | गंभीरगड (Gambhirgad) | गंधर्वगड (Gandharvgad) |
| गाविलगड (Gavilgad) | घनगड (Ghangad) | घारापुरी (Gharapuri) | घोडबंदरचा किल्ला (Ghodbunder Fort) |
| घोसाळगड (Ghosalgad) | घोटवडा किल्ला (गोतारा किल्ला) (Ghotawada Fort (Gotara)) | गोवा किल्ला (Goa Fort) | गोंधनपूर किल्ला (Gondhanpur Fort) |
| गोपाळगड (Gopalgad) | गोरखगड (Gorakhgad) | गोरखगड(मनमाड) (Gorakhgad(Manmad)) | गोवळकोट (Gowalkot) |
| गुणवंतगड (Gunawantgad) | हडसर (Hadsar) | हनुमंतगड (निमगिरी) (Hanumantgad(Nimgiri)) | हनुमंतगड (Hanumantgad(Sindhudurg)) |
| हरगड (Hargad) | हरिहर (Harihar) | हरिश्चंद्रगड (Harishchandragad) | हातगड (Hatgad) |
| हटकेश्वर ते लेण्याद्री (Hatkeshwar to Lenyadri) | हिराकोट (Hirakot) | होन्नुर किल्ला (Honnur Fort) | इंद्रगड (Indragad) |
| इंद्राई (Indrai) | इंदुरीचा किल्ला (गढी) (Induri Fort (Gadhi)) | ईरशाळ (Irshalgad) | जयगड (Jaigad) |
| जामगावचा किल्ला (Jamgaon Fort) | जंगली जयगड (Jangli Jaigad) | जंजाळा (वैशागड) (Janjala (Vaishagad)) | जंजिरा (Janjira) |
| जवळ्या (Jawlya) | जीवधन (Jivdhan) | जुना पन्हाळा किल्ला (Juna Panhala) | कैलासगड (Kailasgad) |
| काकती किल्ला (Kakati Fort) | काळाकिल्ला (Kala Killa) | कलाडगड (Kaladgad) | कलानिधीगड (कलानंदीगड) (kalanidhigad (kalanandigad)) |
| काळदुर्ग (Kaldurg) | कळसूबाई (Kalsubai) | कल्याणगड (नांदगिरी) (Kalyangad(Nandgiri)) | कमळगड (Kamalgad) |
| कामणदुर्ग (Kamandurg) | कांबे कोट (Kambe Kot) | कनकदुर्ग (Kanakdurg) | कांचन (Kanchan) |
| कंधार (Kandhar) | कन्हेरगड(चाळीसगाव) (Kanhergad(Chalisgaon)) | कण्हेरगड (Kanhergad(Nashik)) | कंक्राळा (Kankrala) |
| कर्‍हा (Karha) | करमाळा (Karmala Fort) | कर्नाळा (Karnala) | कात्रा (Katra) |
| कावनई (Kavnai) | केळवे किल्ला (Kelve Fort) | केळवे पाणकोट (Kelve Pankot) | केंजळगड (Kenjalgad) |
| खैराई किल्ला (Khairai) | खांदेरी (Khanderi) | खारबाव कोट (Kharbao kot) | खर्डा (Kharda) |
| खारेपाटण (Kharepatan fort) | खुबलढा किल्ला (थळचा किल्ला) (Khubladha Fort (Thal Fort)) | कोहोजगड (Kohoj) | कोकणदिवा (Kokandiva) |
| कोळदुर्ग (Koldurg) | कोळकेवाडी दूर्ग (Kolkewadi) | कोंढवी (Kondhavi) | कोरीगड (कोराईगड) (Korigad) |
| कोर्लई (Korlai) | कोटकामते (Kotkamate) | कुलंग (Kulang) | कुंजरगड (कोंबडगड) (Kunjargad(Kombadgad)) |
| कुर्डुगड (विश्रामगड) (Kurdugad) | लहुगड (Lahugad) | लळिंग (Laling) | लिंगाणा (Lingana) |
| लोहगड (Lohgad) | लोंझा (Lonza) | मच्छिंद्रगड (Machindragad) | माचणूर (Machnur) |
| मदनगड (Madangad) | मदगड (Madgad) | मढचा किल्ला(वर्सोवा किल्ला) (Madh Fort (Varsova Fort)) | माढा गढी/किल्ला (Madha Fort) |
| मधुमकरंदगड (Madhu makarandgad) | महादेवगड (Mahadevgad) | माहीमचा किल्ला (Mahim Fort) | माहीम किल्ला (केळवेमाहीम) (Mahim Fort ( Kelve - Mahim)) |
| महिमानगड (Mahimangad) | महिमतगड (Mahimatgad) | महिपालगड (Mahipalgad) | महिपतगड (Mahipatgad) |
| माहुली (Mahuli) | माहूर (Mahurgad) | मैलगड (महलगड) (Mailgad (Mahalgad)) | मलंगगड (Malanggad) |
| मालेगावचा किल्ला (Malegaon Fort) | मल्हारगड (सोनोरी) (Malhargad) | मंडणगड (Mandangad) | मांडवी कोट (Mandvi Kot) |
| मानगड (Mangad) | मंगळगड (Mangalgad) | मंगळवेढा (Mangalwedha) | मांगी - तुंगी (Mangi-Tungi) |
| माणिकदूर्ग (Manikdurg) | माणिकगड (Manikgad) | मणिकपूंज (Manikpunj) | मांजरसुभा (Manjarsubha Fort) |
| मनोहर-मनसंतोष गड (Manohar-Mansantoshgad) | मार्कंड्या (Markandeya) | मिरगड (मिरा डोंगर / सोनगिर) (Mirgad(Songir)) | मोहनदर (शिडका) किल्ला (Mohandar(Shidaka)) |
| मोहनगड (Mohangad) | मोहोळ गढी/किल्ला (Mohol Fort) | मोरागड (Moragad) | मोरधन (Mordhan) |
| मोरगिरी (Morgiri) | मार्मागोवा किल्ला (Mormugao Fort) | मोटी दमण किल्ला (Moti Daman Fort) | मृगगड (Mrugagad) |
| मुडागड (Mudagad) | मुल्हेर (Mulher) | नगरचा किल्ला (Nagar Fort) | नगरधन (Nagardhan) |
| नागलाबंदर किल्ला (Nagla bunder Fort) | नळदुर्ग (Naldurg) | नांदेडचा किल्ला (नंदगिरी किल्ला) (Nanded Fort (Nadgiri)) | नांदरुखी कोट (Nandrukhi Kot) |
| नाणेघाट (Naneghat) | नानी दमण किल्ला (सेंट जेरोम फ़ोर्ट) (Nani Daman Fort (St.Jerome Fort)) | नारायणगड (Narayangad) | नारायणगड (आंबोली) (Narayangad(Amboli)) |
| नरनाळा (Narnala) | नस्तनपूरची गढी (Nastanpur) | न्हावीगड (Nhavigad) | निमगिरी (Nimgiri) |
| निवतीचा किल्ला (Nivati Fort) | पाबरगड (Pabargad) | पाचाड कोट (Pachad Fort) | पाच्छापूर किल्ला (Pachhapur Fort) |
| पदरगड (Padargad) | पद्‌मदूर्ग (कासा किल्ला) (Padmadurg ( Kasa Killa)) | पद्मगड (मालवण) (Padmagad (Malvan)) | पालचा किल्ला (Pal Fort) |
| पळशीचा किल्ला (Palashi Fort) | पालगड (Palgad) | पांडवगड (Pandavgad) | पन्हाळेदुर्ग (पन्हाळघर किल्ला) (Panhaledurg) |
| पन्हाळेकाजी (प्रणालक दुर्ग) (Panhalekaji Fort) | पन्हाळगड (Panhalgad) | परांडा (Paranda) | पारडी किल्ला (Pardi Fort) |
| पारगड (Pargad) | पारनेरा किल्ला (Parnera Fort) | पारोळा (Parola) | पर्वतगड (Parvatgad) |
| पाटेश्वर (Pateshwar) | पट्टागड (Patta) | पावनगड (Pawangad) | पेब (विकटगड) (Peb) |
| पेडका (Pedka) | पेमगिरी(शहागड) (Pemgiri(Shahagad)) | पेठ / कोथळीगड (Peth (Kothaligad)) | पिलीवचा किल्ला (Piliv Fort) |
| पिंपळा (Pimpla) | पिंपळास कोट (Pimplas Kot) | पिसोळ किल्ला (Pisol) | प्लस व्हॅली ट्रेक (Plus Valley) |
| प्रबळगड (Prabalgad) | प्रचितगड (Prachitgad) | प्रतापगड (Pratapgad) | प्रेमगिरी (Premgiri) |
| पुरंदर (Purandar) | पूर्णगड (Purnagad) | रायगड (Raigad) | रायकोट (Raikot) |
| रायरेश्वर (Raireshwar) | ऱाजापूरची वखार (Rajapur Fort (British warehouse)) | राजदेहेर (ढेरी) (Rajdeher) | राजधेर (Rajdher) |
| राजगड (Rajgad) | राजहंसगड (येळ्ळूरचा किल्ला) (Rajhansgad (Yellur Fort)) | राजकोट (Rajkot) | राजमाची (Rajmachi) |
| रामदरणे (Ramdarne) | रामदुर्ग (Ramdurg) | रामगड (Ramgad) | रामशेज (Ramshej) |
| रामटेक (Ramtek) | रांगणा (Rangana) | रांजणगिरी (Ranjangiri) | रसाळगड (Rasalgad) |
| रसलपूरचा किल्ला (सराई) (Rasalpur Sarai (Fort)) | रतनगड (Ratangad) | रतनगड(रत्नदुर्ग) (Ratangad(Ratnadurg)) | रत्नदुर्ग ( भगवतीचा किल्ला ) (Ratnadurg) |
| रवळ्या (Rawlya) | रेवदंडा (Revdanda) | रिवा किल्ला (Riwa Fort) | रोहीडा (Rohida) |
| रोहिलगड (Rohilgad) | सडा किल्ला (Sada Fort) | सदानंदगड (Sadanandgad) | सदाशिवगड (Sadashivgad) |
| सागरगड (खेडदूर्ग) (Sagargad) | सज्जनगड (Sajjangad) | साल्हेर (Salher) | सालोटा (Salota) |
| सामानगड (Samangad) | सामराजगड (Samrajgad) | सांदण व्हॅली व करोली घाट (Sandan Valley - Karoli Ghat) | सांकशीचा किल्ला (Sankshi) |
| संतोषगड (Santoshgad) | सप्तश्रुंगी (Saptashrungi) | सरसगड (Sarasgad) | सर्जेकोट (रायगड) (Sarjekot (Alibaug)) |
| सर्जेकोट (मालवण) (Sarjekot(Malvan)) | साटवलीचा किल्ला (Satavali Fort) | सेगवा किल्ला (Segawa) | शिवडीचा किल्ला (Sewri Fort) |
| शिरगावचा किल्ला (Shirgaon) | शिवगड (Shivgad) | शिवनेरी (Shivneri) | शिवथरघळ (Shivtharghal) |
| सिध्दगड ( मालवण ) (Siddhagad (Malvan)) | सिध्दगड (Sidhhagad) | सिंधुदुर्ग (Sindhudurg) | सिंदखेडराजा (Sindkhed Raja) |
| सिंदोळा (Sindola) | सिंहगड (Sinhagad) | सायनचा किल्ला(शीव किल्ला) (Sion Fort) | सिताबर्डी किल्ला (Sitabuldi fort(Sitabardi Fort)) |
| सोलापूरचा भुईकोट (Solapur Fort) | सोंडाई (Sondai) | सोनगड (Songad) | सोनगिर (धुळे) (Songir (Dhule)) |
| सोनगिरी (कर्जत जवळ) (Songir (Karjat)) | सोनगिरी (नाशिक) (Songir (Nashik)) | सुभानमंगळ (Subhan Mangal) | सुधागड (Sudhagad) |
| सुलतान गढी (Sulatan Gadhi) | सुमारगड (Sumargad) | सुरगड (Surgad) | सुतोंडा (नायगावचा किल्ला) (Sutonda(Naigaon Fort)) |
| सूवर्णदूर्ग (Suvarnadurg) | ताहुली (Tahuli) | तैलबैला (Tailbaila) | टकमक गड (Takmak) |
| तळगड (Talgad) | तांदुळवाडी (Tandulwadi) | टंकाई (टणकाई) (Tankai) | तारापुर किल्ला (Tarapur Fort) |
| तेरेखोलचा किल्ला (Terekhol Fort) | थाळनेर (Thalner) | तिकोना (Tikona) | तोरणा (Torna) |
| त्रिंबकगड (ब्रम्हगिरी) (Trimbakgad) | त्रिंगलवाडी (Tringalwadi) | तुंग (Tung) | तुंगी (कर्जत) (Tungi (Karjat)) |
| उदगीर (Udgir) | उंबरखिंड (Umberkhind) | उंदेरी (Underi) | वैराटगड (Vairatgad) |
| वज्रगड(वसई) (Vajragad (Vasai)) | वल्लभगड (हरगापूरचा किल्ला) (Vallabhgad(Hargapur)) | वर्धनगड (Vardhangad) | वारुगड (Varugad) |
| वसई (Vasai) | वसंतगड (Vasantgad) | वासोटा (Vasota) | वेहेळे कोट (Vehele Kot) |
| वेताळगड (Vetalgad) | वेताळवाडी गड (Vetalwadi gad) | विजयदुर्ग (Vijaydurg) | विजयगड (Vijaygad) |
| विलासगड (Vilasgad (Mallikarjun)) | विसापूर (Visapur) | विशाळगड (Vishalgad) | वाघेरा किल्ला (Waghera) |
| वारी भैरवगड (Wari Bhairavgad) | वरळीचा किल्ला (Worli Fort) | यशवंतगड (रेडीचा किल्ला) (Yashawantgad (Redi Fort)) | यशवंतगड(नाटे) (Yashwantgad(Nate)) |
| यावल (निंबाळकर किल्ला) (Yawal Fort (Nimbalkar Fort)) | |||