|
१) गणेश दरवाजा:- या दरवाच्या दोन्ही बाजूला गणपतीची मुर्ती व वरच्या बाजूला कमळे कोरलेली आहेत. या दरवाजाच्या आतील बाजूस शिलालेख आहेत.उजव्या बुरुजाखाली सावळे कुटुंबाचा नरबळी देण्यात आला होता आणि त्याच्या बदल्यात त्यांच्या वंशजांना लोहगडवाडीची पाटिलकी देण्यात आली होती.
गणेश दरवाजातून पायर्‍या चढून महा दरवाजाकडे जातांना महादरवाजाच्या खालच्या बाजूला असलेल्या बुरुजाच्या आत जाण्यासाठी छोटा दरवाजा आहे. या दरवाजातून आत गेल्यावर एक शौचकुप पाहायला मिळते. त्याच्या पुढे तळघरात बांधलेल्या दोन खोल्या आहेत. तेथून पुढे गेल्यावर बुरुजाच्या तटबंदीत छोटा दरवाजा आहे, त्यातून बाहेर पडल्यावर कड्यात एक गुहा आहे.
२) महादरवाजा: - महादरवाजाच्या पायर्‍या घडीव दगडात बांधलेल्या आहेत. त्या चढून गेल्यावर महादरवाजा ओलांडून गेल्यावर समोरच कड्यात पाण्याची टाकी आहेत.
३) नारायण दरवाजा: - दरवाजाच्या आत पहारेकर्‍यांसाठी देवड्या आहेत. या दरवाजाच्या काटकोनात हनुमान दरवाजा आहे, .
४) हनुमान दरवाजा:- हा सर्वात प्राचीन दरवाजा आहे.यावर हनुमानाची मूर्ती कोरली आहे. या दरवाजाच्या दोनही बाजूस शरभाच्या प्रतिमा कोरलेल्या आहेत.
चार दरवाजे ओलांडून किल्ल्यात शिरताच एक दर्गा लागतो. दर्ग्याच्या शेजारी एका वास्तूचे (सदरचे) भग्न अवशेष आढळतात. ते पाहून पुढे गेल्यावर महादेव मंदिर पाहायला मिळते. महादेव मंदिराच्या समोर त्र्यंबक हा अष्टकोनी तलाव आहे. तलावाच्या बाजूला तीन टाकी आहेत. टाकी पाहून पुढे गेल्यावर पीराचे थडगे आणि त्यापुढे सोळाकोनी तलाव आहे. नाना फडणवीसांनी या तळ्याची बांधणी केली होती.
तलावाच्या पुढे चुन्याचा घाणा डाव्या बाजूला पाहायला मिळतो. तर उजव्या बाजूला एक पाण्याचे टाक आहे. पुढे विंचुकाट्याकडे जातांना वाड्यांचे काही अवशेष आणि टाकी पाहायला मिळतात.या विंचूकाट्यास बघून आपल्याला आठवण येते ती म्हणजे राजगडाच्या संजीवनी माचीची. पंधराशे मीटर लांब आणि तीस मीटर रुंद अशी ही डोंगराची सोंड आहे. विंचुकाटयावर जाण्यासाठी एक टप्पा उतरून पलीकडे जावे लागते. गडावरून पाहिले असता हा भाग विंचवाच्या नांगीसारखा दिसतो, म्हणून यांस विंचूकाटा म्हणतात.या भागात पाण्याची उत्तम सोय आढळते.
विंचूकाट्याकडे उतरतांना एक पडझड झालेला बुरुज आहे. या बुरुजावरुन पुढे गेल्यावर एक पाण्याचे टाक आहे ते पाहून पुढे गेल्यावर विंचूकाट्याच्या टोकाशी एक बुरुज आहे. बुरुजावर जाण्यासाठी छोटा दरवाजा आहे . बुरुजावरुन बाजूला असलेला विसापूर किल्ला दिसतो.
विंचुकाटा पाहून आल्या मार्गाने बुरुजाच्या पुढे येऊन सोळाकोनी तलावाकडे न जाता डाव्या बाजूच्या पायवाटेने पुढे गेल्यावर दोन तलाव त्यांच्या मध्ये असलेला पीर पाहायला मिळतो. तलावाच्या बाजूने कड्याकडे जातंना वाटेत उध्वस्त वास्तूचे अवशेष पाहायला मिळतात. त्यापुढे कड्याच्या पोटात टाक आणि लक्ष्मी कोठी आढळते. या कोठीत राहाण्याची सोय होते.या कोठीत अनेक खोल्या आढळतात. त्याच्या दुसर्‍या बाजूला पण गुहेतील पाण्याची टाकी आहेत. लक्ष्मी कोठी पाहून पुन्हा गडप्रवेश केला तेथे पोहोचल्यावर आपली गडफ़ेरी पुर्ण होते.
संपूर्ण गड पाहण्यास ३ तास लागतात.
पूण्यावरून अथवा मुंबईवरून येतांना लोणावळ्याच्या पुढे असणार्‍या मळवली स्थानकावर उतरावे. तेथून एक्स्प्रेस हायवे पार करून भाजे गावातून थेट लोहगडला जाणरी वाट पकडावी. वाट मोठी आणि प्रशस्त आहे. तिथून दीड तासांच्या चालीनंतर ‘गायमुख’ खिंडीत येऊन पोहचतो. खिंडीच्या अलिकडेच एक गाव आहे त्याचे नाव लोहगडवाडी.खिंडीतून उजवीकडे वळले म्हणजे लोहगडास पोहचतो आणि डावीकडे वळले म्हणजे विसापूर किल्ल्यावर पोहचतो.या मार्गे लोहगडावर प्रवेश करतांना चार दरवाजे लागतात.
२ लोणावळ्याहून:-
लोणावळ्याहून दुचाकी अथवा चारचाकी वाहनाने थेट लोहगडावाडी पर्यंत जाता येते. पवना धरणाकडे जाणार्‍या रस्त्याने थोडे पुढे गेल्यावर डावीकडे एक रस्ता लागतो, तेथून ३ ते ४ किमी अंतरावर लोहगडावाडी आहे.उभा चढ आणि अतिशय धोकादायक वळणे आहेत.साधारण अर्धा तासाचा प्रवास आहे.मात्र येथे एसटी महामंडळाची सोय नाही. स्वत:चे वाहन असल्यास उत्तम अथवा लोणवळ्यातून जीपने जाता येते. मात्र जीपचे भाडे १००० रु आहे.
३ काळे कॉलनीहून :-
काळे कॉलनी ही पवना धरणाजवळ वसलेली आहे. तेथून लोहगड आणि विसापूर मधील गायमुख खिंड परिसर व्यवस्थित दिसतो. पवना धरणाच्या खालून एक रस्ता गायमुख खिंडीच्या डावीकडील टेकडीवर जातो. तेथून एक मळलेली पायवाट आपणास लोहगडावाडीत घेऊन जाते. या टेकडीवर अग्रवाल नावाच्या इसमाचा बंगला आहे. या वाटेने किल्ल्यावर जाण्यास २ तास लागतात.