|
पुष्कर्णी पाहून परत वेशीतून आत आल्यावर मारुती मंदिराच्या समोरच किल्ल्याचे उत्तराभिमुख प्रवेशव्दार आहे. प्रवेशव्दार दगडात बांधलेले असून त्याचा वरचा भाग वीटांनी बांधलेला आहे. त्यात ३ झरोके आहेत. प्रवेशव्दाराच्या दोन्ही बाजूस अष्टकोनी बुरुज आहेत. किल्ल्याचा लाकडी दरवाजा आणि त्यावरील लोखण्डी खिळे अजुन शाबूत आहेत. किल्ल्यात प्रवेश केल्यावर उजव्या बाजूस दरवाजाच्या वर चढून जाण्यासाठी पायर्‍या आहेत. दरवाजा वरून सध्या किल्ल्यातच वसलेले गाव आणि पसरलेली तटबंदी आणि बुरुज दिसतात. या गावाच्या वाढीमुळे किल्ल्याचे अवशेष लुप्त झालेले किंवा नष्ट झालेले आहेत. दरवाजावरून खाली उतरून उजव्या बाजूला चालत गेल्यावर बांधिव तलाव आहे. तलावात दोन बाजूने उतरण्यासाठी पायर्‍या आहेत. तलावाच्या काठावर कमानी असलेला छोटेखानी महाल आहे. उन्हाळ्यात तलावाच्या काठावर जमिनी खाली बांधलेल्या या महालामुळे थंडावा मिळत असे. राजघराण्यातील लोक या ठिकाणी विश्रांतीसाठी आणि स्नानासाठी येत असत. या महालातून जानोजीरावांच्या महालात जाण्यासाठी भुमिगत रस्ता आहे. तलाव पाहून पक्क्या रस्त्याने पुढे चालत गेल्यावर कोर्टाची इमारत इतर सरकारी कार्यालय आहेत. याठिकाणी जानोजीरावांचा महाल होतो. महाल आयताकृती असुन मध्ये मोठे अंगण आहे. अंगणात विहिर आहे. महालाच्या मागच्या बाजूस बाहेर जाण्यासाठी एक छोटा दरवाजा ठेवलेला आहे. महाल पाहून पुढे गेल्यावर किल्ल्याच्या दुसर्‍या टोकाच्या तटबंदीत असलेल्या दरवाजापाशी पोहोचतो. याठिकाणी दुहेरी तटबंदी आहे. त्याकाळी बाहेरील तटबंदीतही दरवाजा असावा. आज मात्र त्याचा मागामुस दिसत नाही. दरवाजातून बाहेर पडून तटबंदीच्या कडेकडेने चालत गेल्यावर खंदकातील विहिरीपाशी पोहोचतो. किल्ल्यात वस्ती आणि घाण असल्याने बाकीचे किल्ल्याचे अवशेष पाहाण्यासाठी तटबंदी व बुरुजावरुन फ़िरावे लागते. किल्ल्याला १८ बुरुज असल्याचा संदर्भ सापडतो. अनेक ठिकाणी तटबंदी उध्वस्त झालेली आहे. किल्ला पूर्ण पाहायला अर्धा ते पाऊण तास पुरेसा आहे.
करमाळा किल्ल्या व्यतिरिक्त गावात कमालाभवानी मंदिर, बारव आणि समाध्या पाहाण्यासारख्या आहेत.
कमालाभवानी मंदिर
किल्ल्याच्या बुरुजांवरून उंच कळस (गोपुरे) लक्ष वेधून घेतात. गावापासून दोन किलोमीटरवर उंच टेकडीवर कमलाभवानी मातेचे मंदिर आहे.मं दिर सुंदर असून चोहोबाजूंनी गोपुरांची रचना आहे. आत प्रवेश केल्यावर तीन उंच दीपमाळा लक्ष वेधून घेतात. ९६ खांबी मंदिर, मंदिराच्या बाजूला असलेल्या ओवर्‍यां मधिल ९६ कमानी, शिखरावरील ९६ शिल्पे वैशिष्टपूर्ण आहेत. मंदिराचे भव्य प्रांगण दाक्षिणात्य मंदिरांची आठवण करून देते. मंदिराच्या अवारात दोन मोठ्या पितळी घंटा ठेवलेल्या आहेत.
बारव आणि समाध्या :-
मंदिराच्या समोर डाव्या बाजूला बांधिव तलाव आहे त्याला लाल तलाव या नावाने ओळखले जाते. मंदिराच्या समोर निंबाळकरांच्या घराण्यातील काही व्यक्तींच्या घुमटाकार समाध्या आहेत. त्यावरील नक्षीकाम पाहाण्या सारखे आहे. त्याच्या मागेच असलेले बारव शिल्पकलेचा अव्दितीय नमुना आहे.
खाजगी वहानाने परांडा, करमाळा हे दोन किल्ले एका दिवसात पाहून सोलापूरला मुक्काम करत येईल. दुसर्‍या दिवशी सोलापूर आणि नळदुर्ग हे दोन भुईकोट पाहता येतील.