|
| मुळाक्षरानुसार | डोंगररांगेनुसार | जिल्ह्यानुसार | प्रकारानुसार | श्रेणीनुसार | |
| अंमळनेर (Amalner) | किल्ल्याची ऊंची : 0 | ||
| किल्ल्याचा प्रकार : भुई किल्ले | डोंगररांग: डोंगररांग नाही | ||
| जिल्हा : जळगाव | श्रेणी : सोपी | ||
| अंमळनेर हे बोरी नदीकाठी वसलेले जळगाव जिल्ह्यातील मोठे शहर आहे. या ठिकाणी पूर्वीच्या काळी नगरदूर्ग होता; म्हणजे शहराला तटबंदी व बुरुज बांधून संरक्षित केलेले होते. या शहराच्या एकाबाजूस बोरी नदीचे पात्र असल्यामुळे नैसर्गिक संरक्षण होते. ते भक्कम करण्यासाठी नदीच्या बाजूस ही तटबंदी व बुरुज बांधण्यात आले होते. शहराच्या उरलेल्या तीन बाजूस ३ दरवाजे व २० फुटी तटबंदी होती. |
|||
|
|||
| इतिहास : | |||
| अंमळनेर हा नगरदूर्ग कोणी व कधी बांधला याचा इतिहास उपलब्ध नाही. इस १८१८ मध्ये हा किल्ला पेशव्यांचा प्रतिनिधी माधवराव यांच्या ताब्यात होता. पेशव्यांच्या आज्ञेप्रमाणे माधवरावाने किल्ला ब्रिटीशांच्या ताब्यात देण्याचे ठरविले, पण किल्ल्याचा जमादार अली व त्याच्या हाताखालची अरब फलटण यांनी या गोष्टीला विरोध केला. ब्रिटीश कर्नल हस्कीन्सन मालेगावहून भिल्ल बटालीयन घेऊन अंमळनेरवर चालून आला. त्याने नदीच्या पूर्वेकडून किल्ल्यांवर तोफांचा मारा केला. अली जमादार व त्याच्या सैन्याने प्रयन्तांची शर्त केली. पण ब्रिटीशांनी चारही बाजूंनी त्यांची कोंडी केली होती. दक्षिणेकडील बहादरपूर किल्ल्यावरुन येणारी रसद (व दारुगोळा) ब्रिटीशांनी तो ताब्यात घेतल्यामुळे बंद झाली त्यामुळे अली जमादार व त्याच्या सैन्याने नदीच्या पात्रातून पळून जाण्याचा अयशस्वी प्रयन्त केला, पण ते सर्वजण इंग्रजांचे कैदी बनले. |
|||
| पहाण्याची ठिकाणे : | |||
| अंमळनेर हा नगरदूर्ग होता. आता या शहराची वाढ झाल्यामुळे मुळच्या किल्ल्यावर त्याने अतिक्रमण केले आहे. अंमळनेर शहरातच किल्ल्याचा २० फूट उंच बुलंद दरवाजा व त्याबाजूचे भक्कम बुरुज उभे आहेत. या दरवाजाखालून जाणारा रस्ता बोरी नदी काठावरील संत सखाराम महाराजांच्या समाधी मंदीराकडे जातो. या बाजूने बोरी नदीच्या पात्रात उतरल्यावर किल्ल्याची तटबंदी व त्यावर स्थानिकांनी चढवलेली घरे दृष्टीस पडतात. उजव्या हाताला एक बुरुज दिसतो. नदीवरुन प्रवेशद्वाराकडे परत येताना रस्त्यात देशमुखांचे लाकडी नक्षीकाम असलेले सुंदर दुमजली घर आहे. | |||
| पोहोचण्याच्या वाटा : | |||
| अंमळनेर हे जळगाव जिल्ह्यातील महत्त्वाचे शहर रस्त्याने व रेल्वेमार्गाने देशाशी जोडलेल आहे. | |||
| डोंगररांग: None | आड (Aad) | आमनेर (Aamner) | अचलपूरचा किल्ला (Achalpur Fort) | अग्वाडा (Aguada) |
| अजिंठा (Ajintha Fort) | अजिंठा सराई (Ajintha Sarai) | अकलूजचा किल्ला (Akluj Fort) | अकोला किल्ला (असदगड) (Akola Fort (Asadgad Fort)) |
| अंमळनेर (Amalner) | आंबोळगड (Ambolgad) | अमरावतीचा किल्ला (Amravati Fort) | अनंतपूर किल्ला (Anantapura Fort) |
| अर्जूनगड (Arjungad) | अर्नाळा (Arnala) | आवाडे कोट (Awade Kot) | बहादरपूर (Bahadarpur Fort) |
| बहादूरगड (पेडगावचा किल्ला) (Bahadurgad (Pedgaon Fort)) | बहादूरवाडी गड (Bahadurwadi gad) | बाळापूर किल्ला (Balapur Fort) | बांदा किल्ला (Banda Fort) |
| बांद्रयाचा किल्ला (Bandra Fort) | बाणकोट (Bankot) | बेलापूरचा किल्ला (Belapur Fort) | बेळगावचा किल्ला (Belgaum Fort) |
| भवानगड (Bhavangad) | भोरवाडीचा किल्ला (Bhorwadi Fort) | भुदरगड (Bhudargad) | भूपाळगड (बाणूर गड) (Bhupalgad (Banurgad)) |
| भूषणगड (Bhushangad) | चाकणचा किल्ला (Chakan Fort) | चापोरा किल्ला (Chapora Fort) | कुलाबा किल्ला (Colaba) |
| डफळापूर गढी (Daflapur Fort) | डहाणू किल्ला (Dahanu Fort) | दांडा किल्ला (Danda Fort) | दौलतमंगळ (Daulatmangal) |
| देवगडचा किल्ला (Devgad Fort) | धामणगाव गढी (Dhamangaon Gadhi) | धारावी किल्ला (Dharavi Fort) | धर्मापूरी (Dharmapuri) |
| धारूर (Dharur) | धोत्रीचा किल्ला (गढी) (Dhotri Fort (Gadhi)) | द्रोणागिरी (Dronagiri) | डुबेरगड(डुबेरा) (Dubergad(Dubera)) |
| दुर्गाडी किल्ला (Durgadi Fort) | डच वखार (वेंगुर्ला कोट) (Dutch Warehouse( Vengurla Fort)) | फर्दापूर सराई (Fardapur Sarai) | फत्तेगड / फतेदुर्ग (Fattegad) |
| फिरंगकोट (Firang kot) | घारापुरी (Gharapuri) | घोडबंदरचा किल्ला (Ghodbunder Fort) | गोवा किल्ला (Goa Fort) |
| गोंधनपूर किल्ला (Gondhanpur Fort) | हिराकोट (Hirakot) | होन्नुर किल्ला (Honnur Fort) | इंद्रगड (Indragad) |
| इंदुरीचा किल्ला (गढी) (Induri Fort (Gadhi)) | जयगड (Jaigad) | जामगावचा किल्ला (Jamgaon Fort) | जंजिरा (Janjira) |
| काकती किल्ला (Kakati Fort) | काळाकिल्ला (Kala Killa) | कलाडगड (Kaladgad) | कांबे कोट (Kambe Kot) |
| कनकदुर्ग (Kanakdurg) | कंधार (Kandhar) | करमाळा (Karmala Fort) | केळवे किल्ला (Kelve Fort) |
| केळवे पाणकोट (Kelve Pankot) | खांदेरी (Khanderi) | खारबाव कोट (Kharbao kot) | खर्डा (Kharda) |
| खारेपाटण (Kharepatan fort) | खुबलढा किल्ला (थळचा किल्ला) (Khubladha Fort (Thal Fort)) | कोर्लई (Korlai) | कोटकामते (Kotkamate) |
| मच्छिंद्रगड (Machindragad) | माचणूर (Machnur) | मढचा किल्ला(वर्सोवा किल्ला) (Madh Fort (Varsova Fort)) | माढा गढी/किल्ला (Madha Fort) |
| माहीमचा किल्ला (Mahim Fort) | माहीम किल्ला (केळवेमाहीम) (Mahim Fort ( Kelve - Mahim)) | मालेगावचा किल्ला (Malegaon Fort) | मांडवी कोट (Mandvi Kot) |
| मंगळवेढा (Mangalwedha) | माणिकगड (Manikgad) | मोहोळ गढी/किल्ला (Mohol Fort) | मोटी दमण किल्ला (Moti Daman Fort) |
| नगरचा किल्ला (Nagar Fort) | नगरधन (Nagardhan) | नागलाबंदर किल्ला (Nagla bunder Fort) | नळदुर्ग (Naldurg) |
| नांदेडचा किल्ला (नंदगिरी किल्ला) (Nanded Fort (Nadgiri)) | नांदरुखी कोट (Nandrukhi Kot) | नानी दमण किल्ला (सेंट जेरोम फ़ोर्ट) (Nani Daman Fort (St.Jerome Fort)) | नारायणगड (Narayangad) |
| नस्तनपूरची गढी (Nastanpur) | पाचाड कोट (Pachad Fort) | पाच्छापूर किल्ला (Pachhapur Fort) | पद्‌मदूर्ग (कासा किल्ला) (Padmadurg ( Kasa Killa)) |
| पद्मगड (मालवण) (Padmagad (Malvan)) | पळशीचा किल्ला (Palashi Fort) | पालगड (Palgad) | परांडा (Paranda) |
| पारडी किल्ला (Pardi Fort) | पारनेरा किल्ला (Parnera Fort) | पारोळा (Parola) | पिलीवचा किल्ला (Piliv Fort) |
| पिंपळास कोट (Pimplas Kot) | प्रचितगड (Prachitgad) | पुरंदर (Purandar) | पूर्णगड (Purnagad) |
| रायकोट (Raikot) | ऱाजापूरची वखार (Rajapur Fort (British warehouse)) | राजगड (Rajgad) | राजहंसगड (येळ्ळूरचा किल्ला) (Rajhansgad (Yellur Fort)) |
| राजकोट (Rajkot) | रामदुर्ग (Ramdurg) | रसलपूरचा किल्ला (सराई) (Rasalpur Sarai (Fort)) | रेवदंडा (Revdanda) |
| रिवा किल्ला (Riwa Fort) | सदानंदगड (Sadanandgad) | सागरगड (खेडदूर्ग) (Sagargad) | सामराजगड (Samrajgad) |
| सरसगड (Sarasgad) | सर्जेकोट (रायगड) (Sarjekot (Alibaug)) | सर्जेकोट (मालवण) (Sarjekot(Malvan)) | साटवलीचा किल्ला (Satavali Fort) |
| शिवडीचा किल्ला (Sewri Fort) | शिरगावचा किल्ला (Shirgaon) | सिंधुदुर्ग (Sindhudurg) | सिंदखेडराजा (Sindkhed Raja) |
| सायनचा किल्ला(शीव किल्ला) (Sion Fort) | सिताबर्डी किल्ला (Sitabuldi fort(Sitabardi Fort)) | सोलापूरचा भुईकोट (Solapur Fort) | सुभानमंगळ (Subhan Mangal) |
| सुलतान गढी (Sulatan Gadhi) | सुरगड (Surgad) | सूवर्णदूर्ग (Suvarnadurg) | टकमक गड (Takmak) |
| तारापुर किल्ला (Tarapur Fort) | तेरेखोलचा किल्ला (Terekhol Fort) | थाळनेर (Thalner) | तोरणा (Torna) |
| उंदेरी (Underi) | वज्रगड(वसई) (Vajragad (Vasai)) | वल्लभगड (हरगापूरचा किल्ला) (Vallabhgad(Hargapur)) | वसई (Vasai) |
| वेहेळे कोट (Vehele Kot) | विजयदुर्ग (Vijaydurg) | विजयगड (Vijaygad) | वारी भैरवगड (Wari Bhairavgad) |
| वरळीचा किल्ला (Worli Fort) | यशवंतगड (रेडीचा किल्ला) (Yashawantgad (Redi Fort)) | यशवंतगड(नाटे) (Yashwantgad(Nate)) | यावल (निंबाळकर किल्ला) (Yawal Fort (Nimbalkar Fort)) |