|
|
चौथ्या प्रवेशव्दाराची उंची जवळजवळ ४० फुट आहे आणि बाजूला असणार्‍या बुरुजांची उंची तर जवळजवळ ६० फुट आहे. दरवाजावर एक फ़ारसी शिलालेख आहे. दरवाज्याच्या समोर एक ५० फुट खोल अशी विहीर आहे. कमानीच्या समोरच एक महाकाय बुरुज आहे. त्यावर जवळजवळ २० फुट लांबीची तोफ आहे. चौथ्या प्रवेशव्दारातून आत शिरल्यावर उजवीकडे पाचवा पश्चिमाभिमुख दरवाजा आहे. त्यातून बाहेर पडल्यावर समोरच एक मोठी मशिद आहे. खरे पाहाता ही मशिद म्हणजे पूर्वीचे माणकेश्वर मंदिर होते. मशिदीत जाण्यासाठी उत्तरेकडे आणि दक्षिणेकडे छोटे दरवाजे आहेत. मशिदी मध्ये असणारे ३६ दगडी खांब , खिडक्या यांचे कोरीवकाम व रचना इत्यादी गोष्टी ते मंदिर असल्याची साक्ष देतात. या मशिदीच्या आवारात वजू करण्यासाठी तलाव आहे. मशिदीवर जाण्यासाठी पायर्‍यांची व्यवस्था केलेली आहे. वर चढून गेल्यावर आजूबाजूचा परिसर दिसतो. मशिदीवर ४ छोटे मिनार आहेत.
मशिद पाहून समोर दिसणार्‍या पायर्‍यांनी वर चढायला सुरुवात केली की आपण चौथ्या दरवाजाच्या बाजूला असलेल्या बुरुजावर पोहोचतो. येथे एक पंचधातूची अप्रतिम तोफ़ आहे. या २० फुटी लांबीच्या तोफ़ेच नाव ‘मलिक ए मैदान’ असे आहे. तोफ़ेवर फ़ारसी भाषेतील पाच लेख कोरलेले आहेत. त्यातील एक लेख तोफ़ेच्या तोंडावर कोरलेला आहे. तोफ़ेच्या मागच्या बाजूला पाकळ्यांसारखा आकार दिलेला आहे. तोफ़ेवर दोन छोट्या सिंहाच्या मुर्ती आहेत. त्यातील एक सिंह कापून चोरुन नेण्य़ात आलेला आहे. तोफ़ असलेल्या बुरुजाच्या बाजूला नगारखाना आहे. हा नगारखाना बरोबर चौथ्या दरवाजाच्या वर आहे.
तोफ़ पाहून फ़ांजीवरुन चालायला सुरुवात करावी. प्रवेशव्दाराच्या बुरुजापासून तिसर्‍या बुरुजावर मोठी तोफ़ आहे. चौथ्या आणि पाचव्या बुरुजाच्या मध्ये किल्ल्याच्या आतील आणि बाहेरील तटबंदीच्या मध्ये असलेले शंकराचे मंदिर दिसते. ( ते पाहाण्यासाठी तिसर्‍या प्रवेशव्दारा पुढील देवड्यांजवळून मार्ग आहे.) पुढे चालत गेल्यावर सहाव्या आणि सातव्या बुरुजांमध्ये कमान असलेली छोटी हवा महालाची इमारत आहे. हवा महालातून गच्चीवर जाण्यासाठी पायर्‍या आहेत, तशाच खाली उतरण्यासाठी पण पायर्‍या आहेत. या पायर्‍यांनी आपण किल्ल्याच्या दक्षिण प्रवेशव्द्रारापाशी पोहोचतो. दरवाजा प्रवेशव्द्राराजवळ देवड्या आहेत.
प्रवेशव्दाराच्या बुरुजापासून नवव्या बुरुजावर पंचधातूची मगरमुख असलेली मोठी तोफ़ आहे. बुरुजावरुन फ़ांजीवर उतरल्यावर किल्ल्याच्या आतल्या बाजूला एक आयताकृती विहिर आहे, सध्या ती कोरडी आहे. पुढच्या बुरुजावर एक बांगडी तोफ़ आहे. त्यापुढील बुरुजावर घुमट आणि चार मिनार असलेली मशिदीची छोटेखानी इमारत आहे. या इमारती समोर किल्ल्याच्या आतल्या बाजूला दारू कोठार आहे. दारु कोठार पाहून पुढच्या बुरुजावर पोर्तुगिज बनावटीची इसवीसन १७१७ कोरलेली पंचधातूची तोफ़ आहे. पुढच्या बुरुजावर बांगडी तोफ़ आहे. या तोफ़ेला दोन्ही बाजूला कड्या आहेत. या बुरुजा खाली एक खोली आहे. पुढे गेल्यावर दोन बुरुजांवर छोट्या बांगडी तोफ़ा आहेत. त्यातील एका बुरुजावर कमळ पुष्प आहे. पुढे गेल्यावर आपण मुख्य प्रवेशव्दारा जवळील बुरुजापाशी पोहोचतो. या बुरुजावर जाण्यासाठी एक कमान असलेले छोटेखानी दार आहे. बुरुजावर मोठी बांगडी तोफ़ आहे. तोफ़ पाहून फ़ांजीवर येऊन जीन्याने खाली उतरल्यावर सिमेंट मध्ये बांधलेली पायवाट आहे. या वाटेने थोडे अंतर चाकून गेक्यावर उजव्या बाजूला कमान असलेले प्रवेशव्दार दिसते. त्यातून आत गेल्यावर आपण गणपती मंदिराच्या प्राकारात पोहोचतो. मंदिरात गरुडावर बसलेल्या विष्णूची मुर्ती आहे. त्याच्या पायाशी लक्ष्मी बसलेली आहे. मंदिराच्या बाहेर काही वीरगळ आहेत. मंदिरासमोर एक समाधी असून त्याला लागून भैरवाची मुर्ती आणि वीरगळ आहे. मंदिराच्या खांबांच्या खुणा येथे पाहायला मिळतात. मंदिराला असलेल्या प्रवेशव्दारातून बाहेर पडल्यावर उजव्या बाजूला एक मोठी बाराकोनी (बारव) विहिर आहे. विहिरीत उतरण्यासाठी पायर्‍या आहेत. विहिरीत अनेक कोनाडे आणि कमानी असलेला महाल आहे. उन्हाळ्याच्या दिवसात थंडावा मिळण्यासाठी अशा प्रकारचे महाल बांधले जात. विहिरीच्या समोर एक लाल वीटांनी बांधलेली इमारत आहे. त्या इमारतीच्या मागे हमामखाना आहे. हमामखान्यात अनेक सुंदर मुर्ती ठेवलेल्या आहेत. त्यात एकमुखी लिंग, ४ फ़ुट उंचीची गणपतीची मुर्ती, पाच फ़ण्याच्या नागदेवतेची मुर्ती,पार्श्वनाथाची ३ फ़ुटी मुर्ती, गध्देगळ, फ़ारसी शिलालेख आणि वीरगळ पाहायला मिळतात.
हमामखाना पाहून बाहेर पडल्यावर समोरच एक इमारत आहे. त्यात बांगडी तोफ़ांचे काही तुकडे आणि पंचधातूची तोफ़ ठेवलेली आहे. त्याच्या मागे असणार्‍या खोलीत असंख्य तोफगोळे पडलेले दिसतात. ही इमारत पाहून प्रवेशव्दारापाशी आल्यावर उजव्या बाजूला वळून किल्ल्याच्या दोन तटबंदींमध्ये असलेल्या पायवाटेने शंकर मंदिराकडे चालत जातांना प्रथम एका पीराचे थडगे लागते. पुढे चालत गेल्यावर उजव्या बाजूच्या किल्ल्याच्या तटबंदीत चोर दरवाजा पाहायला मिळतो. या दरवाजाच्या समोर बाहेरच्या (खंदका कडच्या) तटबंदीला लागून एक भूमीगत खोली आहे. अशा एकूण तीन खोल्या या तटबंदी जवळ आहेत त्यांचे नक्की प्रयोजन कळत नाही. पुढे गेल्यावर दुसरी भुमिगत खोली पाहायला मिळते. पुढे शंकर मंदिर आहे. या मंदिरा जवळ तिसरी भूमिगत खोली आहे. मंदिर पाहून आल्या वाटेने प्रवेशव्दाराजवळ आल्यावर आपली गड फ़ेरी पूर्ण होते.
किल्ला पूरातत्व खात्याच्या ताब्यात असल्याने सकाळी ९.३० ते संध्याकाळी ५.०० वाजेपर्यंतच पाहाता येतो.
रेल्वेने :- १) मुंबई - सोलापूर मार्गावरील कुर्डूवाडी हे जवळचे स्टेशन आहे. कुर्डूवाडीहून परांडा २२ किमीवर आहे. कुर्डुवाडी ते परांडा अशी बससेवा दर अर्ध्यातासाला आहे.
२) मुंबई - लातूर मार्गावरील बार्शी हे जवळचे स्टेशन आहे. बार्शी - परांडा २७ किमी अंतर आहे.
रस्त्याने :- सोलापूरहून बार्शी मार्गे परांडाला यायला बर्‍याच एसटी बसेस आहेत. पूण्याहून भूमला जाणारी गाडी परांड्याला जाते. परांडा गावातच किल्ला आहे.